Gelderland: Provincie van klimaatuitersten.

Gelderland is zeer omvangrijk. De afstand Winterswijk-Geldermalsen over de weg is circa 130 km en de afstand Geldermalsen-Zwolle 120 km. Bovendien bestaat het gebied uit zeer uiteenlopende soorten landschappen: Het Veluwe-massief met heuvels en uitgestrekte zandgronden kent een uitgesproken eigen klimaat. De Betuwe is in feite een laaggelegen kom op kleigrond en de Achterhoek is een gebied met bos, wat heide en soms golvend akkerland op zand- of leemgrond. In het uiterste zuidoosten ligt het Montferland, net als de Veluwe een stuwwallenlandschap.

Temperatuur, zon en wind.
Nemen we de gemiddelde temperatuur dan lijkt er in Gelderland weinig aan de hand. Vrij koud in het oosten en gemiddeld in het westen. Als we de gemiddelde temperatuur-amplitude per dag bekijken dan blijkt het grootste deel van Gelderland in het gebied met de hoogste waarden te liggen. Een en ander is goed verklaarbaar. Grote delen van de provincie liggen ver van zee, er is zandgrond die overdag snel opwarmt en ’s nachts gemakkelijk afkoelt, er is op veel plaatsen beschutting als gevolg van bos en/of heuvels. De hoogste heuvels van de Veluwe, tot 110 meter hoog, liggen in het gebied tussen Arnhem en westelijk van Apeldoorn en zijn een onderdeel van de oostelijke Veluwe-stuwwal. Ze zijn hoog genoeg om aanmerkelijke invloeden op het lokale klimaat te hebben. In de winter merken we bijvoorbeeld dat op de heuveltoppen tijdens hogedruksituaties soms aanmerkelijk hogere minimumtemperaturen worden gemeten dan onderaan de heuvels in de IJsselvallei en rond Arnhem. De toppen van de heuvels komen boven de grondinversie uit.
Wat zonneschijn betreft zijn er vrij grote verschillen, maar dat heeft meer met de omvang van de provincie te maken. Het gebied dat het dicht bij zee ligt kent jaarlijks de meeste zonuren, en wel circa 1480 in de westelijke Betuwe en langs de noordwestelijke Veluwerand, terwijl Winterswijk het met ruim 1400 uur moet doen.
Mensen die niet van wind houden zitten in Gelderland op sommige plaatsen goed, maar er zijn grote verschillen, die alles te maken hebben met de hoeveelheid beschutting en de aanwezigheid van bos en hoogteveschillen. De winderigste hoek van Gelderland is een strook langs de noordwestelijke Veluwe, niet ver van Flevoland en het IJsselmeer. De streek tussen Arnhem en Eerbeek, onderaan de Veluwe-stuwwal is de meest windluwe hoek van Nederland.

Onweer en neerslag.
Qua onweersdagen is Gelderland geen topscorer. Grote delen van de provincie zitten op 24 onweersdagen per jaar, alleen het westen, nabij Geldermalsen scoort hoger met 30-32 dagen. Op de een of andere manier wordt in de zuidelijke Achterhoek en de Liemers veel onweer gemist. Net als qua temperatuur is ook voor wat betreft de neerslag de provincie een opvallende. De meeste neerslag van Nederland valt in de omgeving van Beekbergen (936 mm). Niet verwonderlijk omdat zich daar het midden van de oostelijke stuwwal van de Veluwe bevindt met toppen tot ruim 100 meter hoog. Boven het uitgestrekte, in de zomer warme zand ten westen van deze plaats kunnen buien zich gemakkelijk ontwikkelen. Opvallend is dat het uiterste zuidoostpuntje van de Achterhoek gemiddeld de droogste plek van Nederland is met nog geen 700 mm per jaar (Gendringen, samen met het Limburgse Echt 695 mm). Gelderland is een sneeuwrijke provincie. Op de oostelijke Veluwe en in de Achterhoek/De Liemers valt op 30 – 32 dagen sneeuw. Met name op de Veluwe zijn er echter plaatsen waar meer sneeuw valt. Dat heeft alles te maken met de hoogte. Bekende plekken waar het in de winter vaak wit is zijn de omgeving van de Posbank, Hoenderloo en Hoog-Soeren. In die gebieden valt ook vaker een dik pak sneeuw. Het meest sneeuw-arm, is de westelijke Betuwe.

Bijzonder weer.
Gelderland is een provincie met zeer veel bijzonder weer en vormt een eldorado voor de extreem weerliefhebber. Niet alleen het landelijke maximum-, maar ook het minimumtemperaturrecord is gemeten in Gelderland. Begin januari 1985 werd door enkele weeramateurs op de Ginkelse heide boven de sneeuw een temperatuur van -32 graden gemeten. Extreem grote verschillen in dag- en nachttemperaturen worden gemeten langs de oostelijke Veluwe. Eerbeek is een beroemde meetplek, onderaan de stuwwal en omzoomd door bossen. Op de heide op de Imbosch zijn eveneens extreme dagelijkse temperatuurgangen en eveneens extreem lage minima vastgesteld. Een weeramateur heeft hetzelfde geconstateerd in het noordelijkste deel van de Veluwe.
In de diepe dalen op de Veluwe, zoals bij de Posbank kunnen zeer lage temperaturen voorkomen. Zelfs midden in de zomer kan het daar, en ook wel op andere plekken op de Veluwe aan de grond vriezen. Ook in de Betuwe kan het ’s nachts soms erg koud worden omdat de landerijen tussen de rivieren laag liggen en bestaan uit kommen, die vaak lager liggen dan het rivierwaterpeil. De kou hoopt zich op het laagste punt op. En in de Achterhoek, ver van zee, is in Winterswijk het officiële nationale minimumtemperatuurrecord gevestigd. (-27.4 graden op 27 januari 1942).
De hoogste temperaturen worden in de zomer als regel boven de zandgronden gehaald, met name in die van de Achterhoek. Het nationale warmterecord (38.6 graden) is eveneens in de provincie gevestigd, en wel op 23 augustus 1944 in Warnsveld, bij Zutphen.
Ook het landelijke regenrecord werd op de Veluwe geregistreerd en wel op 3 augustus 1948, toen er die dag 208 mm viel. Op 25 juni 1967 trok een verwoestende tornado over Tricht, bij Geldermalsen. Op de Veluwe zijn in de loop der tijden ook wel lichte tornado’s gezien. Op 1 juni 1927 raasde een krachtige tornado over Neede, in de Achterhoek. Op 6 juni 1998 trokken zeer zware onweersbuien ondermeer over de noordwestelijke Veluwe. In Elburg en bij Nunspeet vielen hagelstenen van 8 cm doorsnede.

Tekst met toestemming van de auteur deels uit: Het Weer Magazine.
Alle klimaatcijfers, ook in de tabellen hebben als bron het KNMI, De Bilt.
Terug naar home.