Oorzaken

 

De genen die mogelijk verantwoordelijk zijn voor de gevoeligheid voor het ontwikkelen van overgewicht zijn nog grotendeels onbekend. (GOO 2003) Dit geldt ook voor de rol van interacties tussen genen onderling en tussen genen en leefstijlfactoren. Genetische factoren zijn belangrijk maar omgevingsfactoren en psychologische en sociale factoren lijken van doorslaggevende betekenis te zijn bij het ontstaan van overgewicht. (GOO 2003) Er is echter nog weinig gericht onderzoek gedaan naar de invloed van specifieke gedragsdeterminanten en omgevingsfactoren die ten grondslag liggen aan het risicogedrag voor de ontwikkeling van overgewicht (overconsumptie en inactieve leefstijl). Voor voedingsgedrag is vastgesteld dat voedselvoorkeuren deels zijn aangeboren en deels vaak op jonge leeftijd worden aangeleerd. (GOO 2003) Ouder-kind interacties, voorbeeldgedrag van de ouders en opvoedingsregels zijn belangrijke psychosociale factoren die een rol spelen bij het ontstaan van overgewicht bij kinderen. (GOO 2003) Er zijn sterke aanwijzingen dat diverse fysieke, economische en sociaal-culturele factoren —de zogenoemde obesogene omgeving— mensen stimuleren om veel te eten en weinig te bewegen. De hogere obesitas prevalentie in lage socio-economische-groepen hangt voor een deel samen met omgevingsfactoren die gezond gedrag in de weg staan. (GOO 2003)

Genetische factoren

Er zijn ruim 250 genen, markers of regionen op het gen bekend die mogelijk betrokken zijn bij het ontstaan van overgewicht. Over de rol van al deze genen en markers bij het voorkomen van overgewicht in de algemene bevolking is nog niet veel bekend. Voor slechts genetische variaties is in de Nederlandse bevolking onderzocht of ze vaker voorkwamen bij personen die veel in gewicht stegen, dit in vergelijking met mensen die stabiel bleven in gewicht. Omdat de genenpool in Nederland de afgelopen decennia niet veel veranderd is, kunnen genetische factoren de toename in obesitas niet verklaren.

Psychologische factoren

Als men zoekt naar onderbouwing voor de verschillende psychologische oorzaken van obesitas, blijken er geen onderzoeken aanwezig te zijn die de onderbouwing kunnen bevestigen of kunnen ontkennen. Een richtlijn (SIG 1996) heeft deze oorzaak wel genoemd, maar heeft daarbij toegevoegd dat het bewijs discutabel is en dat hier verder onderzoek naar moet gebeuren.(SAR 1995)

Omgevings factoren

De omgeving is een belangrijke determinant van overgewicht en zwaarlijvigheid. Omgevingsinvloeden op overgewicht en zwaarlijvigheid zijn hoofdzakelijk verwant met voedselopname en bewegingsgedrag. In landen zoals de Verenigde Staten, is er een algemene overvloed van smakelijk, calorierijk voedsel. Verfijnde en agressieve voedselmarketing in de massamedia, supermarkten en restaurants bevorderen de hoge calorieconsumptie. Veel van onze sociaal-culturele tradities bevorderen het (te) veel eten van calorierijk voedsel.(NIH 1998)

Veel mensen die zich aan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid calorieën houden, komen alsnog aan, omdat het dagelijks energieverbruik nog steeds te laag is. De oorzaak hiervan is de mechanisatie, die de noodzaak van veel fysieke arbeid teniet heeft gedaan. (KEM 2004)

Vele mensen leiden tegenwoordig een zittend leven, achter de computer op het werk, thuis op de bank en in de auto of trein. In deze obesitas aanjagende omgevingen is het voor veel mensen lastig om een gezond gewicht te behouden. Voor velen zal het noodzakelijk zijn een beroep te doen op het gezondheidssysteem om hun gewicht over een lange periode in de hand te houden, vooral als er een geschiedenis is van mislukte afvalpogingen.(THO 1995) Als de dagelijkse routine het ontwikkelen van overgewicht en obesitas bevordert, is het voor een persoon die overgewicht heeft of aanleg heeft voor overgewicht, noodzakelijk dat hij kennis heeft over het ziektebeeld, een hoge motivatie en genoeg zelfbeheersing om de ontwikkeling van obesitas bij zichzelf te stoppen. (THO 1995)

Hoewel er wel wat verschillen zitten tussen bepaalde etnische bevolkingsgroepen kan het verschil niet geheel aan de genen worden toegeschreven. Er is bijvoorbeeld een verschil tussen het voorkomen van obesitas tussen vrouwen met een hoog en een laag inkomen in een geïndustrialiseerde samenleving. (SOB 1989) (KUM 1994) Andere studies tonen aan dat vrouwen, die uit een traditionele samenleving emigreren naar een westerse samenleving, in gewicht toenemen. (RAV 1994)

Sociale factoren van obesitas

Mensen die uit een lagere sociaal-economische achtergrond komen, sterven jonger en zijn vaker ziek dan mensen uit een hogere socio-economische achtergrond. (MAR 2000) Het verschil bestaat niet uit de armen en de rest, maar als men een willekeurig punt op die schaal pakt dan blijkt dat de gemiddelde mens gezonder is dan diegene die onder hem op de schaal voorkomt. Dit komt door individuele levenswijzen. Mensen uit een lager socio-economisch milieu roken vaker, drinken vaker, eten minder gezond voedsel en doen minder aan beweging. (ECK 2001)