De melodie van psalm 138 en Une pastourelle gentille

[summary: contrary to the usual view I maintain that the Genevan melody of Psalm 138 is not a contrafact of Marot's chanson Quand vous vouldrez faire une Amye...(or the Noel: Une pastourelle gentille, same melody). The basic criterion: singability of the new text on the old melody, some difficulties permitted, is simply not met. The maximum statement allowed is that the first 2 lines (repeated, so 4 lines) are borrowed, inspired by the chanson. Simply printing the melodies together with the texts is telling enough. So judge for yourself: see below.]

Psalm 138 is volgens de psalmautoriteit Pierre Pidoux (zaliger nagedachtenis) de enige psalmmelodie  die nog direct afgeleid is van een chanson. Dat is niet veel als je bedenkt dat O. Douen in zijn boek (Clément Marot et le Psautier Huguenot, 2 dl. Parijs, 1878/1879) maar liefst 37 chansonmelodieën noemt om zijn stelling dat psalmmelodieën op chansons zijn geínspireerd. Hoewel deze stelling al vroeg in de de 20^ste eeuw is gefalsifieerd, toch hoor je haar nog geregeld. Pidoux geeft in zijn onuitgegeven laatste studies alleen nog een plaats aan het mooie verhaal dat psalm 72 gezongen wordt op de wijs van een chanson ‘Petite Camusette’ en dat psalm 66 (melodie van 118) wel eens geklonken zou kunnen hebben au son de la cornemuse… , d.w.z. met een doedelzak. Zie hiervoor een apart bestand. Pidoux en in zijn voetspoor dr. Edith Wéber blijven echter de afhankelijkheid van de melodie van Psalm 138 van z'n wereldse voorbeeld staande houden. Die opvatting lees je dan ook overal. Nochtans is ook deze laatste rest van Douen's romantische idee niet houdbaar.

Gegevens en analyse : Pierre Pidoux, Franc, Bourgeois, Davantès, leur contribution à al création des mélodies du psautier de Genève, 2 dln. Genève 1993), onuitgegeven studie. de verwantschap tussen psalm 138 en de Noël Une pastourelle gentille  worden geanalyseerd dl. 1 p. 61-63

Onhoudbaar, want de basisvoorwaarde om van contrafact te spreken is de zingbaarheid (evt. met wat aanpassingen, die echter vrij voordehandliggend moeten zijn) van de nieuwe tekst op de oude melodie.

1. De psalmtekst is echter helemaal niet zingbaar op de melodie van het aangegeven chanson. Aantal regels en regellengte komen niet overeen. De verschillend zijn ook niet makkelijk te overbruggen.

2. De melodische overeenkomsten kunnen voor een groot deel ook verklaard worden van uit de innerlijke wetmatigheden van de melodievorming in het algemeen. Als je binnen een bepaalde kerkelijke modus op een welbepaalde manier een melodie begint, dan zijn er daarna niet zo heel veel mogelijkheid meer.

Maar oordeelt u zelf:

psalm 138

De melodie van psalm 138 (vanaf 1543; voor de melodie tussen 1539-1542 zie apart artikel) zou verwant zijn aan een chanson van Clément Marot (opgenomen in Pierre Attaignant; Trente huit chansons musicales, Paris 1530): Une pastourelle gentille. Ik schreef chanson, maar beter is : een Noël. Blijkbaar een zeer populair chanson/Noël want ook in het door Dirk Sweelinck geredigeerde Livre Septième. dat is het boeck van de zangh-kunst, Amsterdam 1641 komt dit lied nog voor in een rijkelijke 4-stemmige bewerking van Hubertus Waelrant. Deze noël publiceerde Marot in zijn 'Adolescence Clementine' van 1532, als chansons XXV wat de melodie betreft onder verwijzing naar het vorige chanson (XXIV, Quand vous vouldrez faire une Amye...

De melodie van psalm 138 is degene die ook in de huidige psalmboeken bij psalm 138 te vinden is. Trouwens: via de psalmversie van Guillaume Franc (want hij is degene die in 1543 de melodieën voor het psalter beheerde, desgevallend reviseerde of componeerde) ligt deze melodie ten grondslag aan een Duits gezang ‘Mit Freuden zart’ (Evg. Gesangbuch 106 / Liedboek 216), een lied van Georg Vetter uit 1566 (Boheemse broeders, een groep christenen aan wie de gemeentezang veel te danken heeft !).

Hieronder de beide melodieën... (boven de Noël-chanson)

melody of the Noel-chanson compared with the melody of the Psalm

Opmerkingen/remarks:

1. beide melodieën zijn misschien aan elkaar verwant, maar bepaald niet identiek. / The melodies share some melodic patterns

2. Psalm 138 kun je echt nìet zingen op de melodie van dit chanson. / One can not sing the text of Psalm 138 on the melody of the chanson (so it is not a contrafact strictu sensu)

3. De maker van de melodie van psalm 138 is heel kundig geweest in zijn bewerking en heeft een zeer fraaie nieuwe melodie geschapen, die zeer lang, zeer afwisselend en volkomen in balans is. /The composer of the melody of Ps. 138 has created a longer melody than the one of the chanson (more lines), which is balanced  in itself. 

4. Niet van belang, maar toch: een chanson-melodie, ook van een 'Noël' is nog wel wat anders is dan een volks liedje of een volksliedje.

De suggestie (die volgens Pidoux overblijft, nl.) dat Marot psalm 138 herdichtte terwijl hij in zijn versopbouw bewust naar zijn chanson verwees is eigenlijk - met alle respect voor Pidoux - tamelijk futiel. De originele versopbouw loopt namelijk juist niet opvallend parallel loopt aan het chanson, maar is zoals bijna elke psalm van Marot: origineel. Afin: oordeel zelf

Marot :

TEKST chanson XXIV en XXV uit l’adolescence clémentine (1532) en pseaulme 138 (1543)
MELODIE chanson uit Attaingnant (januari 1529 (oude stijl, dus = jan. 1530) ; psalm 138 (ed. 1543 Geneve)]
 

29 augustus 2004 / uitbreiding met melodielijnen en eerste analyse 24 september 2004 / herziene analyse 4 oktober 2004 / correctie 16 februari 2005 / Summary 12 november 2009