5.7 Bezette Stad featuring E-poetry

 

De nauwe verwantschap tussen Van Ostaijen's poëzie (in Bezette Stad ) en de contemporaine 'electronic poetry' is mijns inziens gebaseerd op de door beide gedeelde verhouding met de factor tijd. Het ritme en de daaruit voortvloeiende dynamiek van Bezette Stad is het gevolg van een intrinsieke betrekking met de tijd en een soortgelijke relatie bepaalt eveneens de essentie van 'e-poetry'. Op het internet kan het artikel 'e-poetry time&language changes' worden gelezen, waarin Jean Pierre Balpe uitlegt wat volgens hem de meest wezenlijke bijdrage van het digitale medium is aan de poëzie:

 

So, what appears clearly to me is that the principal contribution of the digital medium to poetry, that essentially defines e-poetry, is the relation to time. Not time as movement, changing in time, but time as time itself. (Balpe, zie website)

 

In bovenstaand fragment doet Balpe een belangrijke uitspraak door te stellen dat niet beweging of "movement" het essentiële ingrediënt uitmaakt van het elektronische gedicht, maar dat de incorporatie van "time as time itself" fundamenteel bijdraagt aan het onderscheidend vermogen van dit medium. Hoewel de auteur in hetzelfde artikel toegeeft dat de meeste e-poëzie met beweging gepaard gaat, benadrukt hij dat dit slechts één manier is om de "destabilization of common reading" te bewerkstelligen. Waar het volgens Balpe uiteindelijk om draait, is dat het ideale e-gedicht een relatie met de tijd aangaat om tegemoet te komen aan de intrinsieke neiging van de taal om zichzelf in een eindeloos aantal varianten te manifesteren. Daarbij is het van belang dat de verandering die de taal binnen het elektronisch gedicht ondergaat niet op voorhand wordt vastgelegd, zodat zich tijdens elke lezing nieuwe ontwikkelingen kunnen voordoen. De e-poëzie vormt het domein van de veranderlijkheid, waar woorden of hele constellaties van uitdrukkingen voortdurend vervallen in het verloop van de tijd om vervolgens in een andere hoedanigheid weer op te duiken. Balpe beschouwt dit instabiele proces als een voorwaarde om de "the full central power of language" te kunnen verwezenlijken en ziet in het nieuwe medium de potentie om voldoende ruimte en tijd te scheppen voor de meest ondenkbare variaties van de taal, of kortom, het vermogen "to give a chance to change".

 

Ook in Bezette Stad is deze mogelijkheid aanwezig, al is ze beduidend minder zichtbaar en vergt het de tussenkomst van de menselijke stem om haar te realiseren. Van Ostaijen zet de woorden in zijn bundel aan tot verandering door ze uit te drukken in de grillige materie van een ritmische typografie. Hoewel de taal op het eerste gezicht in een statische toestand lijkt te verkeren, is reeds in het voorgaande duidelijk geworden dat er een latente vorm van dynamiek schuilgaat onder de oppervlakte van het gedrukte woord en dat deze vrijkomt bij de vocale vertolking van het aangegeven ritme. Hierdoor is er ook in Bezette Stad sprake van een nauwe betrekking met de factor tijd, die zich in de uitvoering van de ritmische typografie manifesteert en de dynamische ontwikkeling van de ene uitdrukking naar de volgende mogelijk maakt. Met de beperkte middelen waarover Van Ostaijen beschikte is hij er toch in geslaagd om zijn woorden bloot te stellen aan een zekere mate van veranderlijkheid, die weliswaar door de lezer zelf wordt opgewekt, maar desalniettemin de tijdelijkheid van het elektronisch medium benadert. Net als in het e-gedicht, wordt ook in Bezette Stad een spel gespeeld met de immanente onbestendigheid van het gematerialiseerde taalteken, en in beide gevallen is de verhouding met de tijd bepalend voor de ontwikkelingen die de taal doormaakt. Daarbij geldt overigens maar één spelregel: hoe meer tijd er wordt uitgetrokken en hoe vaker een lezing wordt herhaald, des te groter is de kans dat er een nieuwe, ongekende variant de kop opsteekt en de taal vanuit zichzelf vernieuwt.

 

Het dynamische proces van veranderlijkheid impliceert ook een bepaalde vorm van (semantische) vergankelijkheid, aangezien verandering en vernieuwing altijd gepaard gaan met het verlies van een voorgaande situatie. In Bezette Stad draagt de wisselvallige aard van de ritmische typografie onmiskenbaar bij aan de nihilistische uitstraling van het werk, dat in stukken uiteen lijkt te vallen doordat geen enkele waarde lang stand houdt binnen de wankele muren van een stad onder immense tijdsdruk. De bundel vervalt echter nooit tot het absolute niets, want elke gesneuvelde betekenis wordt onmiddellijk vervangen door een nieuwe invulling, die op haar beurt ook weer in een nieuwe en tevens vergankelijke relatie met de tijd komt te staan. Bezette Stad vormt net als het e-gedicht in potentie een oneindig aantal teksten, of een "multi-dimensionale" tekst, zoals Balpe het noemt. Voor de lezer betekent dit dat hij getuige kan zijn van een bijzonder voorval, doordat de taal die hij op een zeker moment aantreft altijd bezig is te bewegen in de richting van een andere taal:

 

An e-poem is therefore something like a multidimensional text which is changing of meaning depending from the place and the time of its reading and which can be apprehended in its totality only by a great numbers of different readings. More they are possibilities of reading, more they are various manifestation of the text, more the e-poem puts its readers in the heart of that strange relation of language to time: the same thing is never said with the same expressions, and the poetry is there, in that creative ambiguity of language which is capable of saying everything, which intends at saying things the most accurately it can but, since the origin of mankind, because everything is always changing, try continuously to create, to propone, to use new forms of saying, to make itself change and move (…).

 

Op dit werk is een Creative Commons Licentie van toepassing | Gerealiseerd door Design by Dumont.