5.1 De werkelijkheid rukt op
De gedichten in Bezette Stad worden aangedreven door de dynamiek van het ritmische woord, dat Van Ostaijen op ingenieuze wijze heeft gekoppeld aan de nihilistische raderen van zijn poëtische machine. Hiermee trekt de dichter een spoor van vernieling door de bundel en sleurt hij de lezer mee naar het slagveld, waar de opgedraaide typografie afwisselend vecht- en vluchtbewegingen maakt: ze zwelt aan en zwakt af, klimt omhoog en duikelt naar beneden, slaat in het rond en kruipt over bebloede grond. In 'Music Hall' wordt het oorlogsgeweld nog even buiten de deur gehouden, maar in het hoofdstuk 'Bedreigde Stad' is de afschuwelijke realiteit van de Eerste Wereldoorlog bijna voelbaar in de destructieve dynamiek van een besmeurde typografie. In dit deel schetst Van Ostaijen een verontrustend beeld van de Duitse aanval op de forten van Antwerpen, waarbij grote verliezen werden geleden onder de Belgische soldaten. Maar liefst vijfentwintig bladzijden lang wordt de lezer blootgesteld aan de meest gruwelijke woordbeelden van een stad in beroering. Het lezen van deze episode is dan ook zeker geen pretje, want de indringende aard van Van Ostaijen's ervaringen komt daarbij griezelig reëel naar boven in de gedrukte tekst. Voor de dichter zelf was de bundel eveneens een confronterend werk, aldus Marc Reynebeau, die daar in een essay het volgende over schrijft:
Vooral in Bezette Stad zou de werkelijkheid, die hij tijdens de oorlog op een afstand had gehouden, hem inhalen en via citaten en collages letterlijk, soms in de meest banale details, in de tekst kruipen. (Buelens & Spinoy, 1996, p. 32 Reynebeau)
In het onderstaande fragment, dat een hele pagina uit 'Bedreigde Stad' beslaat, is duidelijk te zien dat de onverhulde realiteit zich op velerlei manieren in de typografie manifesteert.
Bijvoorbeeld in de advertentie van OLD T OM GlN, die de dichter waarschijnlijk op de zijkant van een voorbijrijdende "autobus" zag prijken. Door deze onbeduidende boodschap (letterlijk) op te nemen in de tekst maakt Van Ostaijen een klein stukje van zijn werkelijkheid meer tastbaar voor de lezer. Daarbij speelt de typografie wederom een cruciale rol, want het gedrukte voorkomen van het citaat lijkt sterk op de typografische opmaak van het oorspronkelijke etiket.
De realistische uitstraling van een geïncorporeerde reclametekst als OLD T OM GlN werkt ook in op de omringende uitdrukkingen, die daardoor tot dezelfde werkelijkheid lijken te behoren als de advertentie. De "autobus" en de "starre straat" zijn net als het etiket weggerukt uit een verdrukte realiteit en duiken in Bezette Stad weer op om Van Ostaijen nog een keer 'in te halen'. In een volgend deel van deze scriptie komt het intertekstuele karakter van Bezette Stad nog wat uitgebreider aan de orde.
