3.3 Een kleine aardbeving

 

Om de lineariteit zo effectief mogelijk te onderbreken wisselt Van Ostaijen de typografische extremiteiten af met sterk gefragmenteerde 'platte' tekst. De samenhang tussen deze stukken 'gewone' tekst wordt voortdurend op de proef gesteld door de vele intervallen die de dichter ritmisch laat inspringen. In bovenstaand voorbeeld zorgt de witte tussenruimte niet alleen voor meer contrastwerking op de pagina, maar ook voor een lossere ordening van de zinnen en woorden. Met deze opengewerkte structuur stelt Van Ostaijen de lezer in staat om op meerdere manieren verbanden te leggen tussen de versnipperde tekstdelen. Een dergelijke collage-achtige opmaak draagt bij aan de beschouwing van Bezette Stad als een "dispersed text", hetgeen volgens Landow wil zeggen "that the text appears to fragment, to atomize, into constituent elements (into lexias or blocks of texts), and these reading units take on a life of their own as they become more selfcontained, because they become less dependent on what comes before or after in a linear succession" (Landow, 1992, p. 52).

 

De auteur van Hypertext karkateriseert de elektronische hypertekst als de gefragmenteerde tekstvorm pur sang, aangezien deze altijd aan verandering onderhevig is (door het beïnvloedbare beeldscherm) en op volstrekt willekeurige wijze aan andere elektronische teksten kan worden gekoppeld via "electronic linking". Daar valt weinig tegenin te brengen, al is het wel opvallend dat Landow in bovenstaand citaat verwijst naar een term die aanvankelijk door Barthes werd gebezigd in het eerdergenoemde werk S/Z. In het bovenstaande heb ik reeds gewezen op de toepasbaarheid van veel poststructuralistische begrippen voor de definiëring van de elektronische hypertekst. De term 'lexia' is zo'n uitdrukking, die recentelijk door Landow en andere theoretici in verband is gebracht met het fenomeen hypertekst, maar oorspronkelijk fungeerde als de betekenisgevende bouwsteen van de pre-elektronische tekst in het werk van Barthes:

 

We shall therefore star the text, separating, in the manner of a minor earthquake, the blocks of signification of which reading grasps only the smooth surface, imperceptibly soldered by the movement of sentences, the flowing discourse of narration, the 'naturalness' of ordinary language. The tutor signifier will be cut up into a series of brief, contiguous fragments, which we shall call lexias, since they are units of reading. (Barthes, 1974, p. 13)

 

Het lijkt er sterk op dat Van Ostaijen in Bezette Stad een vergelijkbare (gecontroleerde) aardbeving heeft laten plaatsvinden en het gevolg is dat de 'lexias' verspreid liggen over de pagina's. In dit verband is de volgende uitspraak van Marc Reynebeau ook zeer treffend te noemen:

 

In (…) Bezette Stad liet hij de poëzie ontploffen: syntaxis, prosodie, typografie, elke conventie, zowel formeel als inhoudelijk moest eraan geloven. (Buelens & Spinoy, 1996, p. 32)

 

Hoewel de lezer de brokstukken niet van hun plek kan tillen stelt deze fragmentatie hem wel in staat om de vermeende 'natuurlijke' samenhang van de (poëtische) taal te onderzoeken. Dit doet hij door in de losgeslagen tekst op zoek te gaan naar onbekende paden en nieuwe verbanden te leggen tussen de afzonderlijke 'lexias'.

 

Op dit werk is een Creative Commons Licentie van toepassing | Gerealiseerd door Design by Dumont.