Pretoria is de bestuurlijke hoofdstad van Zuid-Afrika (de wetgevende hoofdstad is Kaapstad en de gerechtelijke Bloemfontein). De stad ligt in de provincie Gauteng en heeft ongeveer 600.000 inwoners.

Pretoria ligt ongeveer 50 kilometer ten noorden van Johannesburg. De stad ligt in een warme, beschutte en vruchtbare vallei omgeven door heuvels. Sinds 2000 maakt de stad bestuurlijk deel uit van de gemeente Tshwane, die veel groter is dan de stad of de agglomeratie Pretoria en bijna 2 miljoen inwoners telt. De vroegere afzonderlijke gemeenten binnen het gebied, waaronder de gemeente Pretoria, zijn opgeheven.

Pretoria heeft een aantal universiteiten, waaronder de tweetalig Afrikaans-Engelse Universiteit van Pretoria en de Universiteit van Zuid-Afrika, een onderwijsinstelling voor afstandsonderwijs.

Ruim driekwart van de Pretoriase bevolking is blank. Er is een relatief kleine zwarte minderheid. Ongeveer 60% spreekt thuis Afrikaans, zo’n 20% spreekt Engels. Noordelijk Sotho en Tswana zijn minderheidstalen.

De stad is naar voortrekker Andries Pretorius genoemd. In mei 2005 stelde de Zuid-Afrikaanse commissie voor aardrijkskundige namen voor de naam Pretoria te wijzigen in Tshwane, maar hierover is tot op dit moment (maart 2008) nog niet definitief besloten. De naamsverandering wordt fel bestreden door grote delen van de bevolking van de stad, voornamelijk de Afrikaners (boeren) en de meeste Engelsen.

Geschiedenis
De eerste bewoners in het gebied van het huidige Pretoria waren leden van het Nguni-volk, die later als Ndebele (letterlijk: vluchtelingen) bekend stonden.

Pretoria is in 1855 door Marthinus Pretorius, een Voortrekker-leider, gesticht en naar zijn vader Andries Pretorius vernoemd, die na zijn overwinning op de Zoeloes in de slag bij Bloedrivier als een volksheld vereerd werd. Andries Pretorius heeft ook een belangrijke rol gespeeld in de onderhandelingen met Groot-Brittannië, die in 1852 met het Zandriviertractaat tot de onafhankelijkheid van Transvaal onder de nieuwe naam Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) leidden. Pretoria werd op 1 mei 1860 de hoofdstad van de ZAR.

Tijdens de Eerste Boerenoorlog (1880–1881) werd Pretoria tussen december 1880 en maart 1881 door Britse troepen belegerd.

De Tweede Boerenoorlog (1899-1902) leidde tot de ondergang van de ZAR en luidde een tijdperk van Britse overheersing in Zuid-Afrika in. Pretoria capituleerde op 5 juni 1900 en werd door troepen onder het bevel van Frederick Sleigh Roberts ingenomen. Met de ondertekening van het Verdrag van Vereeniging werd de oorlog op 31 mei 1902 in Pretoria beëindigd.

De Afrikanerrepublieken ZAR en Oranje Vrijstaat werden in 1910 met de Kaapkolonie en Natal verenigd tot de Unie van Zuid-Afrika, met Pretoria als haar administratieve hoofdstad (Kaapstad werd de parlementaire en wetgevende hoofdstad). In het tijdperk tussen 1860 en 1994 diende Pretoria ook als de zetel van de provinciale regering van Transvaal.

Op 14 oktober 1931 kreeg Pretoria officieel de status van hoofdstad van de Unie van Zuid-Afrika. Pretoria wordt ook als de academische hoofdstad van Zuid-Afrika beschouwd – de stad is het onderkomen van een aantal universiteiten en instellingen voor wetenschappelijk onderzoek, onder andere de Universiteit van Pretoria, Universiteit van Zuid-Afrika en de WNNR.

Belangrijke gebouwen
Pretoriase Kunstmuseum