Om 4.00 uur gaat ons horloge alarm af en slaperig stappen we uit ons warme bed. Het is ijzig koud en nog donker hier in La Paz. Je kent zo´n nacht wel. Je weet dat je iets bijzonders gaat doen, maar als je zo in het donker opstaat wil je alleen maar terug het bed in. Nog dommelend stappen we in een toeristenbusje en een uurtje later komen we aan op een eenzame plek waar ontzettend veel mensen zijn die zich rond vele kampvuurtjes warmen.

Het is nog donker. De oranje gloed van de vele kampvuurtjes schittert spookachtig tegen de eeuwenoude muren van de tempel. Een gevoel van verwachting maakt zich van ons meester.

Hier gaat wat gebeuren!

***

Het begint al heel iets licht te worden als we het binnenplein van de tempel betreden. Overal staan mensen. Mannen in poncho´s met bontgekleurde gebreide puntmutsen, vrouwen met bolhoeden met de haren los in de mooiste traditionele felgekleurde rokken en doeken fleuren de tempel op. Daartussen staan ook de gewoon geklede Bolivianen en de toeristen met al het mogelijks aan wat maar warm houdt.

 Het is knetterrrrr koud. Een groepje mannen staat op panfluiten en trom ritmische klanken te produceren en dansen erbij, volgens mij vooral om warm te worden.

De tovenaars van het Aymara volk, te herkennen aan hun rood zwarte poncho’s en bijbehorende muts met bolhoed erboven op, hebben midden in de tempel een groot vuur gemaakt waarin ze gedroogde lama foetussen offeren en regelmatig wat lokaal bier, chicha, sprenkelen. Pachamama moet goed gestemd worden. Ze prevelen onduidelijke taal en blazen af en toe op een grote schelp. De omstanders antwoorden steeds met een instemmend "ayalla".

De sfeer is mystiek vriendelijk. Iedereen is vrolijk, en er hangt een verwachtingsvolle spanning in de lucht.

Naast ons staat een oud mannetje met gerimpeld gezicht en een lach van oor tot oor. Hij wil van alles van ons weten, maar zijn Aymara taal en Spaans zijn moeilijk te volgen. Tussen alle onduidelijke exotisch woorden en gebaren begrijpen we dat hij wil weten waar we vandaan komen.

"Holanda."

Hij verstaat ons net zo min als wij hem, en hij werpt ons een hartelijke lach toe ten teken dat hij absoluut niet weet waar we vandaan komen. Met een wijds armgebaar knikt hij: "Llegos".

"Ja, erg ver weg…"

Lol hebben we in ieder geval wel met elkaar.

"Bolivia?", en hij maakt vragend het oké teken.

"Si, si, yo me gusto Bolivia muy bueno."

***

De zonnewende, het feest van de zon: de Inti Raymi

Tiwanaku is een pre-Inca volk dat ergens tussen 1500 en 400 voor onze jaartelling moet zijn ontstaan, daar zijn de geleerden het niet helemaal over eens.

Wel is duidelijk dat onder raadselachtige omstandigheden de Tiwanaku beschaving ophield te bestaan omstreeks het jaar 1200. Mysterieus, want archeologen hebben geen eenduidig bewijs gevonden van de oorzaak van de plotselinge verdwijning van een hele cultuur. En een geschrift waar mogelijke aanwijzingen uit te halen is, hadden de Tiwanaku niet. De meest aangehangen theorie is dat er een langdurige droogte is geweest waartegen zelfs het unieke irrigatie systeem van de Tiwanaku niet bestand is geweest. Dit moet hebben geleid tot chaos, burgeroorlog en epidemieën en

uiteindelijk tot een massale vlucht van de overgeblevenen uit de hoofdstad op zoek naar vruchtbaardere gronden.

De geleerden zijn er ook aardig over eens dat de Inca’s veel van de ontwikkeling en kennis van dit volk hebben overgenomen waarmee de Tiwanaku één van de wortels vormt die heeft geleid tot de hoogontwikkelde Inca cultuur.

De Tiwanaku hadden hun grote stad gebouwd aan de westkant van het grote Titicaca meer. Hun jaartelling bepaalden ze met ingewikkelde berekeningen over de stand van de zon, de maan en de sterren.

Een Tiwanaku jaar begint met de winter solstice, de dag van de zonnewende. De dag dat de zon de noorderkeerkring bereikt en vanaf dat moment dus weer terugkeert richting zuiderkeerkring. Die dag, in de huidige kalender 21 juni, is het begin van het nieuwe oogstjaar, het moment dat hier op het zuidelijk halfrond de zon en dus de zomer er weer aankomt.

Volgens goede traditie komt het hele volk in de tempel bij elkaar om het nieuwe jaar feestelijk en met offerandes in te luiden. Immers, de oogst, hun leven, hangt af van Viracocha, de zonnegod en Pachamama, moeder aarde. Viracocha, weerspiegelt door de zon Inti, kan rekenen op een uitbundige aanbeding op het moment hij zijn eerste stralen over de bergen de tempel in schijnt. Pachamama kan rekenen op lama foetussen om haar te voeden en chicha, het lokale bier om haar dorst te lessen.

In de tempel bij het Titicaca meer raken de eerste zonnestralen op deze solstice precies de oostelijke hoek van het bouwwerk. Daar staat een monoliet die dan in een rechte lijn een schaduw de tempel in werpt om aan te geven dat het de zonnewende daar is…

… Inti Raymi …

Het zonnefeest kan beginnen!

***

De trots straalt van zijn gezicht en zijn lach wordt tot mijn verbazing nog breder. Het ontroert ons. In Zuid Amerika hebben we niet vaak zo’n duidelijke trots op het eigen land gezien als hier. Deze mensen stralen eeuwen geschiedenis uit.

Aan de andere kant van ons heeft zich een groepje vrouwen verzameld met allemaal dezelfde witte hoedjes en klederdracht aan. Een priester leidt het groepje vrouwen en roept continu gebeden uit die de vrouwen beantwoorden met het heffen van hun handpalmen richting het oosten: "ayalla".

"Ayalla…"

Langzaam wordt het steeds lichter. Een man met hoed beklimt de oostelijke muur van de tempel en begint met een vlag te zwaaien. Zijn zwarte silhouet vormt tegen het feller wordende licht een mysterieuze aanblik. Steeds meer mensen heffen hun handen op richting het oosten en al snel wordt ons duidelijk waarom.

 Als plotseling de eerste zonnestralen over de bergen doorbreken beginnen de tovenaars nog enthousiaster allerlei gemurmel uit te spreken en het mannetje naast ons kijkt vol ontzag naar de zon en mompelt: "inti rayma".

"Ayalla … ayalla … ayalla".

Alle handen om ons heen reiken omhoog met de handpalm naar voren gericht om de zonnestralen te vangen. Voordat we goed en wel beseffen wat er gebeurt krijgen we van onze buurman een hand met een omhelzing: "feliz nuevo año".

Iedereen om ons heen omhelst elkaar, Boliviaan, Aymara indiaan, toerist, het maakt niet uit.

Muziekinstrumenten worden tevoorschijn gehaald en mensen beginnen te dansen. Overal vormen mensen kringen en iedereen danst met elkaar op het ritmische Andes geluid van trom, panfluit en gezang. Rokken van traditioneel geklede Aymara vrouwen wervelen in golven van kleuren langs de dansende en vrolijke omstanders.

Dit is feest.

Wij kunnen ons niet voorstellen dat een nieuw jaar beter kan beginnen dan op deze manier: de opkomst van de zon die het nieuwe oogstjaar inluidt!

***

Tiwanaku, een hoogstaande beschaving

De Tiwanaku cultuur ontwikkelde zich in de loop van de jaren tot een cultuur die op bepaalde punten een ongekend hoog niveau wist te bereiken. Volgens sommigen zelfs tot grotere hoogte dan de vermaarde Inca beschaving…

Een staaltje van bewonderenswaardige kennis is hun irrigatie systeem. Daar hoog op de altiplano in de Andes zijn de elementen alles behalve ideaal om een groeiende bevolking te kunnen voeden. Om de droogte, de vrieskou ’s nachts en de hitte van overdag het hoofd te kunnen bieden, bouwden ze terrassen aan de oevers van het Titicaca meer van zes meter breed en tweehonderd meter lang. Tussen de terrassen groeven ze geulen van drie meter breed waarin ze vissen en waterplanten hielden om het water zuiver te houden. De waterkanalen dienden ’s nachts als verwarming tegen de vrieskou en overdag als koelkast tegen de felle zon. Op ingenieuze wijze hadden de Tiwanaku hun eigen microklimaat geschapen waardoor het mogelijk werd om grote hoeveelheden gewassen te verbouwen. Dit is de basis geweest waarop de Tiwanaku hun cultuur en beschaving tot grote hoogte op konden bouwen…

Een tot op de dag van vandaag niet onthulde mysterie is de Tiwanaku tempel, de Kalasasaya, de Tempel van de Koningen of in Aymara taal de "Plaats van de Staande Stenen".

De Kalasasaya ligt midden in de vallei op zo’n twintig kilometer van het Titicaca meer.

De tempel is één grote kalender. Uit de lange muren steken om de zoveel meter puntige monolieten die allemaal een maand in het jaar vertegenwoordigen. Wijst de schaduw van de monoliet bij zonsopkomst in rechte lijn de tempel in, dan is dat de nieuwe maand. Heel ingenieus!

De kolossale brokken steen die zijn verwerkt in de tempel stelt iedere wetenschapper uit de moderne tijd voor een raadsel.

Waar komen die vandaan?

Hoe hebben de Tiwanaku die stenen bewerkt zodat ze perfect op elkaar passen, een fenomeen dat we bij de Inca’s ook tegenkomen?

Voor een Aymara priester uit de buurt van de Tiwanaku tempel is het helemaal geen mysterie.

"Onze voorouders waren minstens twee meter lang en zo sterk dat een enkel woord van hen genoeg was om de enorme stenen uit de grond te laten rijzen en ze te veranderen in monumenten en heilige beelden."

Wat nu niet meer lijkt dan een heuveltje, was ooit het heilige centrum van Tiwanaku, de Akapana piramide. Akapana, "Drager van het Licht", was de link tussen het aardse leven van Tiwanaku en de hemelse lichamen. Daar hadden ze hun astronomische observatiepost waar de priesters leefden.

De piramide moet oorspronkelijk uit zeven plateaus hebben bestaan, maar erosie en vooral Spaanse gelukzoekers hebben de eens zo machtige piramide gedegradeerd tot een nietszeggend heuveltje.

Niet ver van de piramide ligt een tempel die half onder de grond is gebouwd. Deze is gewijd aan de ongeborenen en de doden die in de schoot van Pachamama werden geworpen. De wanden zijn gedecoreerd met stenen hoofden van vele verschillende etnische afkomst.

Bizarre en raadselachtige hoofden zijn te zien. Er zijn er zelfs bij met spleetogen (?!).

"Hebben de Tiwanaku dan toch contact gehad met de Aziaten…?"

Eén hoofd springt er helemaal uit, die van een buitenaards wezen. Het eivormige hoofd lijkt echt sprekend op Steven Spielberg’s creatie E.T.! Volgens overleveringen is dat de verbeelding van de buitenaardse krachten die deze tempel hebben gebouwd.

Het enorme grote ommuurde deel van het complex is versierd met diverse beelden van enkele meters hoogte. Ze verbeelden de priesters van het Tiwanaku volk. Hun hoofden zijn min of meer vierkant van vorm met vierkante ogen en mond, de typische Tiwanaku stijl. Voor de lokalen zijn deze monolieten "huacas", heilige stenen die communiceren met gelijkwaardige stenen in het hele continent van Zuid-Amerika.

Maar verreweg de meest bijzondere object in de tempel is wel de Intipunku, de poort van de zon. Raadselachtig gebouwd uit één enorme brok steen, prijkt in het midden, boven de doorgang, de prachtige afbeelding van Viracocha, de zonnegod en de grote schepper. Het gezicht van Viracocha is gericht richting het oosten, de plek waar de zon opkomt vanachter de heilige berg Illimani. Hij draagt een kroon gemaakt van zonnestralen en heeft in zijn rechterhand de scepter van de donder en in zijn linkerhand een traditionele speerwerper vast. Hij is omgeven door achtenveertig strijders. Het is het symbool van de politieke en religieuze macht maar meer nog is de zonnepoort een unieke en ingewikkelde agrarische kalender. Niet een kalender van onze tijd, die past in onze huidige jaartelling. Het blijkt dat de kalender een verbijsterende verzameling astronomische, wiskundige en wetenschappelijke gegevens bevat, zo ongelofelijk, dat wetenschappers er maar niet over eens worden of het pure nonsens is of niet.

Vrij zeker is dat de Intipunku informatie geeft over het begin van het jaar, de dagen van de solstices en de equinoxes. Zo blijkt ook dat de Tiwanaku wetenschappers al wisten dat de aarde rond is en om zijn as draait. Iets waar onze westerse beschaving nog honderden jaren over zou doen om daar achter te komen. Ze konden exact de maansverduistering van de tegenoverliggende halfrond berekenen, iets wat ze absoluut niet konden zien vanuit hun positie. "Hebben de Tiwanaku dan toch de wereld over gereisd…?"

Helaas hebben de Spanjaarden veel vernietigd toen ze hier kwamen een paar eeuwen later. De zonnepoort staat er nog, maar niet meer op de oorspronkelijke plek. En niemand die weet waar dat is geweest… Vele priesterbeelden die hier in de tempel hebben gestaan zijn of onthoofd of helemaal verdwenen. De piramide tempel is volledig afgebroken omdat de Spanjaarden dachten dat er bergen goud zou liggen…

Dat was niet zo, maar geen nood. Niets is voor niets. De stenen puinhoop is vervolgens gebruikt om een paar honderd meter verder een kerk te bouwen…