De Karakachan hond - de voortzetting van een oude Bulgaarse Traditie
door Sider Sedefchev

Inleiding
De Karakachan hond (Afbeelding 1) is een ras dat in Bulgarije al eeuwen op een traditionele wijze gebruikt werd voor zowel de bescherming van vee als eigendommen. Karakachan honden worden gebruikt om het vee te beschermen tegen wolven (Canis lupus), beren (Ursus arctos) and de goudjakhals (Canis aureus). Gedurende 50 jaar van socialisme roeide het regime dit ras bijna uit. Iets wat ook de andere inheemse rassen overkwam.

Fig. 1: Karakachan Dog. (Photo: Atila Sedefchev)

De precieze reden waarom kan ik niet verklaren maar deze honden maakten gedurende mijn kinderjaren een enorme indruk op mij. Door het meehelpen met de schapen bij mijn grootouders, had ik de mogelijkheid om contact te hebben met deze honden in hun natuurlijke omgeving. Dertien jaar geleden begonnen mijn broer en ik met het fokken van deze honden. We zochten naar de laatste honden bij de kuddes en het vinden van alle bestaande informatie die beschikbaar was werd bijna een manie. Die honderden zoektochten en ontmoetingen met herders en hun honden vormen de basis waarop wij onze kennis over de werkende Karakachan hond baseren. Heel wat honden zijn sindsdien door onze handen gegaan. We kochten ze van de herders. Zij vormen de basis van onze fokkerij. Niet al deze oorspronkelijke honden zijn nog in leven, maar zij gaven ons de mogelijkheid om veel van hun nakomelingen voor de fokkerij in te zetten.
In 1997, met andere collega's, begonnen wij de Bulgaarse Maatschappij voor het Behoud van de Biodiversiteit - SEMPERVIVA, waarvan de belangrijkste taak het redden en beschermen van zeldzame inheemse huisdieren is. Binnen het raamwerk van deze organisatie houden we kuddes van zeldzame schapen en geiten bewaakt door Karakachan honden. Tevens zijn we in 1997 samen met de BALKANI Wildlife Society en in het bijzonder hun team voor wolvenbescherming en instandhouding een project begonnen. Dit project heeft tot doel om herders te voorzien van Karakachan honden die hun kuddes beschermen. Het voornaamste doel hiervan is het reduceren van conflicten tussen de lokale mensen en de grote carnivoren. Een andere doelstelling was het herintroduceren en behouden van de werkende Karakachan hond. Gedurende de eerste fase van het project werkten we in gebieden waar de schade aan het vee voornamelijk door wolven werd veroorzaakt. In die periode werd het project voornamelijk gesponsord door EURONATUR, maar ook door de Wolf Protection Society (GzSW) en de Wolf Conservation Trust (UK). Sinds 2002 worden deze activiteiten mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning van de stichting ALERTIS (Nederland), voorheen bekend als de International Bear Foundation. Tevens werken we nu in regio's waar het vee onder aanvallen van beren te leiden heeft. Dit word gedaan om het mens - beer conflict te verminderen en als consequentie daarvan het verbeteren en behouden van de populatie wilde beren.

Onderzoeksgebied

In Bulgarije is er een uitgebreide en intensieve traditie in het houden van weidevee.
Honden werden duizenden jaren ingezet om het vee te beschermen. De grote carnivoren zoals wolf, bruine beer en lynx zijn in Bulgarije altijd vertegenwoordigd geweest.
De aantallen en de dichtheid van de wolf en de bruine beer behoren tot de hoogste van Europa.
Op een grondgebied van ongeveer 20.000-25.000 km2, geschikt voor grote
carnivoren, zijn er ongeveer 1.200 wolven en 600 beren aanwezig (Tsingarska 2005). De Gouden jakhals is tevens een zeer talrijk roofdier, in het bijzonder de laatste 20 jaar, toen deze soort zich over het hele land verspreidde. Het type terrein in dit land is bergachtig en bebost. Gewoonlijk worden de kuddes geweid in dergelijke ruwe gebieden, iets wat het werk van deze honden compliceert (Fig. 2 & 3). In de zomer worden sommige kuddes gedurende 3-4 maanden naar de hoger gelegen (alpine) weilanden verplaatst. (Fig.4).

Project

Er zijn verschillende aandachtspunten waarop wij focussen binnen dit project.
Wij zijn zeer zorgvuldig in het kiezen van de herders die van honden worden voorzien. Wij hadden nooit het idee om de honden in grote aantallen te verstrekken.
Volgens ons is het beter om herders te selecteren die niet alleen de honden zullen inzetten ter bescherming van hun vee, maar die ook dit proces zullen continueren door het fokken van pups en deze dan weer door te geven aan andere herders. Op deze wijze wordt de natuurlijke verspreiding en het gebruik van deze honden gegarandeerd.
Dit is de reden waarom wij altijd een mannelijk en een vrouwelijke pup in de leeftijd van 2-3 maanden verstrekken. Deze pups zijn niet verwant aan elkaar en kunnen in principe met elkaar gekruist worden. Zo kan met een minimum aan inspanningen voor de herder het aantal honden toenemen, en wordt de selectie vooraf door ons gedaan.
In sommige gevallen verstrekken wij meer dan twee honden. Dit wordt gedaan als de kudde een grotere omvang heeft. Of als het weiden plaats vindt op voor de honden zeer moeilijk toegankelijk terrein. Tevens als het terrein geschikt is voor aanvallen van roofdieren, of wanneer het roofdierbestand een hoge dichtheid heeft.
Andere criteria in deze selectie is het effect wat bereikt wordt door de inzet van honden. Bijvoorbeeld wanneer er verschillende kuddes van meerdere eigenaren samengevoegd zijn, zal het effect wat bereikt word door de inzet van honden toenemen.
Wij hopen dat wanneer de mensen minder problemen met roofdieren hebben, dat er minder reden zal zijn te stropen op beren of wolven. Vaak kiezen wij voor een gemeenschappelijke kudde, waarin het vee van alle mensen van het dorp verzameld is. Aan één kudde, die 1.200 dieren telde, en waarin de schapen van 114 verschillende eigenaars werden verzameld, verstrekten wij vier honden. Later produceerde de herder van deze kudde meerdere puppies en behield er 4 daarvan voor zich zelf.

Wij stellen een contract op met iedere eigenaar die een Karakachan neemt. Het
contract bevat ook een passage betreffende toekomstige puppies. Het contract bevat tevens een clausule die de eigenaar verplicht om de pups af te geven aan een door ons geselecteerde herder. Tot op heden zijn er 76 Karakachan honden aan herders verstrekt. De meeste pups wennen gauw aan de kudde. Veel ervaren herders waren tevreden over de wijze waarop de pups al op de tweede of derde dag zelfstandig invulling gaven aan hun taak bij de kudde. Wij kiezen pups die al op jonge leeftijd typerend beschermend gedrag laten zien. Dit wil zeggen, waakzaam, gehard, moedig en met de juiste fysiek.

Doeltreffendheid van de Karakachan hond

De doeltreffendheid van het werk van deze hond is zeer hoog. In het raamwerk van dit project hebben er sinds 1998 alles bij elkaar drie geslaagde roofdier aanvallen op een kudde beschermt door honden plaatsgevonden. In een grote kudde van 650 schapen zijn er vier gedood. En in dit bijzondere geval was dat ook nog aan de herder te wijten, die de kudde in twee gedeeltes had opgesplitst. Een gedeelte werd daardoor niet door honden beschermd.
De Karakachan hond is zeer territoriaal. Het beschouwt de kudde als zijn territorium, waar dat ook zijn mag. Wanneer de honden dicht bij hun kudde zijn, zijn ze ook waarneembaar agressief. Als een vreemde een dier van de kudde probeert te benaderen of te vangen moet deze met serieuze agressie rekenen. Als een kudde door een dorp komt, wandelen de honden kalm voort zonder aandacht aan mensen te besteden. Overigens kan ik me niet een persoon voor de geest halen die door een van de honden van het project gebeten is.
Een andere reden voor het ontbreken van ongevallen is dat de traditie van het beschermen van vee door grote agressieve honden in Bulgarije altijd aanwezig was. Iedereen is hiervan op de hoogte en mensen vermijden de kuddes, zodat conflicten niet voorkomen. Ook zijn er honden die tegenover mensen geen agressie laten zien, maar wel uitstekend beschermen tegen roofdieren. De huidige opvatting is om honden te fokken die minder agressie vertonen ten opzichte van mensen.

Onze eigen kudde, die onder het project valt, wordt door vijf Karakachan honden beschermd. De twee reuen MURCHO en PERUN werken zeer goed samen. Het is typerend voor PERUN dat hij altijd achter de laatste schapen aanwezig is. En als hij niet gezamenlijk met de kudde terug komt, betekend dit dat er schapen achtergebleven zijn en hij daar is.
In de avond, als de kudde rust, neemt hij een positie in van waaruit hij een potentiële aanval verwacht. Murcho daarentegen is voor de kudde en als de kudde een andere richting neemt speurt hij letterlijk de hele omgeving af. Dit gedrag is aangeboren en ik heb dat ook bij andere honden kunnen constateren. De andere drie honden in onze kudde maken het team compleet en zeer effectief. Gedurende de afgelopen vier jaar waren er talrijke aanvallen op de kudde maar geen van deze was succesvol.
Al deze jaren waren we in de gelegenheid om de reactie van de hond tegen wolf en beer te observeren. Zij bespeuren de aanwezigheid van een roofdier onmiddellijk en jagen het soms over een afstand van twee kilometer na.
We hebben gezien dat als een wolf stopt om te dreigen, ze onmiddellijk in de aanval gaan met als geen andere intentie dan om de wolf te doden. Het komt echter zelden voor dat de honden een wolf vangen of doden. Normaal gesproken zijn de wolven veel sneller. In de enkele gevallen dat dit gebeurt betreft het meestal jonge wolven van een jaar oud. Sommige "kenners" beschouwen dit gedrag als ongewenst, omdat ze de algemene mening zijn toegedaan dat de hond altijd dicht bij de kudde behoort te blijven.
Echter, toen ik een film zag gemaakt met een warmte gevoelige camera in de franse alpen, zag ik hoe de Pyreneese berghonden een wolf slechts over een korte afstand najoegen. Na een korte achtervolging verlieten zij de wolf. Zelfs als de wolf stopte ging de hond ook niet verder en blafte hem aan. Het is duidelijk dat dit de wolf niet afschrikt, integendeel dit gedrag geeft de wolf juist de overtuiging dat zij geen echte bedreiging vormen en het succes voor de wolf een kwestie van tijd is. Dit was dan ook precies wat er gebeurde in de documentaire. Als de honden achter de wolf aangaan met de intentie deze te doden, heeft dat veel meer betekenis voor de wolf. In Bulgarije gaat de theorie , de hond blaft en de wolf rent weg, niet op. Als het zo was zouden er geen gevallen zijn van honden die door wolven gedood waren, of nog zeldzamer het tegenovergestelde. Waarschijnlijk speelt hier mee dat honden en roofdieren met elkaar bekend zijn. De wolf neemt het waar als de hond niet zeker van zijn zaak is, en zal zeker aanvallen indien hij niet met serieuze dreiging geconfronteerd wordt. Aan de andere hand weten de honden dat ze duidelijk moeten laten zien dat indringers in de problemen kunnen komen.

Problemen

Een van de meest voorkomende problemen die we tegen komen, was een tekort aan voer voor de pups bij het opgroeien. Dit is in strijd met de regels van het contract. Maar aan de andere kant behoren herders tot de armste mensen van Bulgarije. Uiteindelijk schaden de eigenaren zichzelf, omdat de honden zich dan niet goed ontwikkelen. Natuurlijk komt het voor dat andere clausules van het contract niet nagevold worden. Tot op heden heeft dat geleid tot de inbeslagname van twee honden. Het meest serieuze probleem word gevormd door het doden van honden door jagers. Feitelijk komt dit probleem in het hele land voor en neemt de laatste tijd verontrustend toe. In de praktijk sterven meerdere kuddebewakende honden nadat ze vergiftigd aas hebben gegeten, illegaal gedistribueerd door jagers om roofdieren te doden. Sommige zijn direct doodgeschoten door jagers. Het schieten van deze honden word opzettelijk gedaan. Helaas is het in sommige gevallen zelf legaal. Er is een absurde wet, die herders verplicht om een 30 cm lange stok aan de halsband te bevestigen (Figuur 5). Deze hangt tot aan het gewricht van de elleboog. Deze stok is bedoeld om de hond bij het rennen te hinderen, en honden zonder deze stok kunnen legaal afgeschoten worden door iedere jager. In Bulgarije hebben de jagers een sterke lobby, wat de voornaamste reden is voor deze wet. Herders zijn het niet eens met het gebruik van deze stokken, omdat ze een belemmering vormen voor het functioneren van de hond. Tevens vinden ze het vernederend voor de hond.

De echte reden voor de haat van de jagers tegen kuddebewakers is dat ze soms jachthonden doden die de kudde lastigvallen. Jachthonden worden vaak na de jacht alleen achtergelaten en dan maken ze jacht op het wild. Helaas is er geen wet die het loslopen van jachthonden in het wild verbiedt. Een ander probleem waar we mee geconfronteerd werden was de diefstal van twee door ons verstrekte honden. Helaas ontbreken ons de middelen om dat tegen te gaan.
Tot op heden zijn er met de verstrekte honden geen echte problemen opgetreden. Het enige probleem is de menselijke factor.



Het belang van erfelijkheid

Een belangrijk onderwerp in ons werk is de selectie van honden met het oog op nakomelingen die later weer voort gegeven zullen worden. De criteria voor een goede werkende kuddebewaker in Bulgarije - en mijn persoonlijke criteria - verschillen van de criteria van sommige collega's in westerse landen.

Het socialisatieproces heeft een sleutelrol voor de toekomstige ontwikkeling en het werk van de hond. In veel publicaties die het gedrag van kuddebewakers als uitgangspunt hebben, worden dezelfde methodes voor een goede socialisatie van een puppy beschreven (Mazover 1956, Coppinger. 1988, Green & Woodruff 1990, Landry 1999, Coppinger & Coppinger 2001; Dawydiak & Sims 2004).
Een heel belangrijke factor, de juiste leeftijd voor het introduceren van de hond bij de kudde wordt gezien als een kenmerk voor succesvolle socialisatie en voor een onderdanige houding naar het vee. Natuurlijk zal ik het belang van een goede socialisatie niet onderschatten, hoewel er andere cruciale en belangrijke factoren zijn voor een effectieve bescherming van de hond.

Vaak word beweerd dat de hond het gevoel moet ontwikkelen onderdeel van de kudde te zijn. Ik ben van mening dat zulks onmogelijk is en ik kan niet begrijpen waarom er zoveel aandacht aan word besteed als voorwaarde voor het juiste beschermende gedrag.
Mijn mening, gebaseerd op mijn ervaringen, is dat de hond zich heel goed realiseert dat er van hem verwacht word het vee te beschermen. Tegelijkertijd behoud de hond zijn geweldige zelfstandigheid, een voorwaarde voor dit type beschermend gedrag. Als de hond onderdeel van de kudde zou zijn, waarom zou de laagste in rang dan de hogere beschermen?
Goed gedrag word voornamelijk uitgedrukt door de effectiviteit van de hond als beschermer van de kudde (Labunskij 1994). Uit eigen ervaring is mij gebleken dat het zeer wel mogelijk is om een reeds volwassen hond bij het vee te plaatsen. Een van de vele voorbeelden hiervan is de teef BELKA, die we vijf jaar geleden aan een ervaren herder gaven. Ze leeft in een afgelegen gebied in de Rila bergen. Toen we haar bij de schapen van deze herder plaatsten, was ze vier jaar oud. Ze was in ons fokstation geboren en had tot dan toe daar geleefd. Het eerste wat ze deed was een aanval openen op de vrouwelijke hond van de herder, die tweemaal zo groot was en een mix was van Karakachan en St. Bernard hond. BELKA was altijd al vechtlustig. Ze beet de andere hond zodanig dat we ze nauwelijks konden scheiden. De andere teef was psychisch gebroken door BELKA's zelfverzekerdheid en ging er vandoor, de kudde achterlatend. Precies dit is het belangrijkste punt in dit verhaal, omdat dit laat zien dat als Belka een wolf was geweest, de andere (rasonzuivere) hond zeer ineffectief was.
Op dezelfde dag spande BELKA zich in om met al de schapen kennis te maken en likte ze hen onder de staart om te laten zien dat ze open stond voor contact.
De volgende dag leidde de herder haar aan de lijn naar de schapen. Binnen een week was Belka al in staat om zonder herder bij de kudde te verblijven. Haar aangeboren haat tegen roofdieren en haar energieke natuur hielp haar om een echte kuddebewaker te worden.

Ik denk dat de belangrijkste factor voor haar succes haar afkomst was, maar ook de goede benadering van de situatie door de herder.
De concurrentieslag tussen de kuddebewaker en de wolf vindt plaats op een hoog psychologisch niveau. Vaak heb ik kunnen observeren hoe een fysiek sterke hond met een zelfverzekerd karakter ongestoord het territorium van een andere groep kuddebewakers betrad. Deze honden bleven hem aanblaffen, maar raakten hem niet aan. Ze lieten zelfs toe dat hij de verblijfplaats van de schapen binnenging en zich tussen de schapen begaf. Wat is nu het resultaat van een goede socialisatie en wat heb je aan al dat geblaf bij dit soort labiele honden?
Sinds we een bewaakte kudde hebben, zijn er twee honden door wolven gedood. Ze waren heel jong en zeer dapper maar niet ervaren genoeg. Zulke dingen gebeuren soms. Het punt is dat de goede Karakachan liever sterft dan de kudde tijdens een aanval zonder bescherming achter te laten. Het is eigenlijk niet belangrijk of het een Karakachan is of een ander ras van kuddebewakers. Elke kuddebewaker zou zich zo moeten gedragen, met het doel om roofdieren echte tegenstand te bieden. Natuurlijk, mijn criteria betreffende honden karakters en psyche verschillen van andere auteurs. Dit komt omdat de verschillende rassen van kuddebewakers onderling verschillen. De omstandigheden waaronder kuddebewakers deze eigenschappen vertonen zijn heel veranderlijk.
Een ander voorbeeld is onze hond MURCHO, die tot op de leeftijd van tien maanden in het fokstation leefde waarna hij bij onze kudde geplaatst werd. De procedure geschiede heel makkelijk en snel. De eerste nacht verbleef MURCHO aan de ketting in het schapenverblijf. De volgende dag nam ik hem mee met de schapen en de volgende nacht bracht hij weer bij de schapen door. Op de tweede dag voerde de herder hem een tijdje aan de lijn mee en liet hem toen vrij. Sinds die dag heeft MURCHO de kudde nooit meer verlaten. Het is moeilijk om in een paar zinnen de mentaliteit van de echte ervaren kuddebewaker uit te leggen, maar voor mij is MURCHO precies zo'n soort hond. Het zijn honden die leven en sterven als soldaten.

Conclusie

Ik denk dat bepaalde theorieën over het gedrag van kuddebewakers gezocht moeten worden in plaatsen waar de echte omstandigheden aanwezig zijn. Zulke omstandigheden bestaan nog steeds in enkele landen in Europa en Azië, waar de traditie van kuddebewakers het oudst is en nog steeds bestaat. In deze landen zijn er altijd roofdieren in belangrijke aantallen geweest. De omvangrijke fokkerij van de kuddebewaker heeft een lange traditie. En kuddes worden bewaakt door honden die op werkeigenschappen geselecteerd zijn, niet voor in de showring.

literatuurverwijzing

Coppinger, R., L. Coppinger, G. Langeleoh, L. Gettler, and J. Lorenz. 1988. A decade of use livestock guarding dogs. Proc. 13th Vertebr. Pest Contr. Conf., Univ. of Calif.: 209-214.
Coppinger, R. and L. Coppinger. 2001. Dogs: a new understanding of canine origin, behavior and evolution. The University of Chicago Press. pp 352.
Dawydiak, O., and D.E. Sims. 2004. Livestock Protection Dogs - Selection, Care and Training, 2nd Edition. Alpine Publications, Loveland, CO www.alpinepub.com
Green, J.S. and R.A. Woodruff. (1990). Livestock guarding dogs: protecting sheep from predators. US Department of Agriculture Agricultural Information Bulletin No 588. pp 31.
Labunskij, A. 1994. Sobaki Srednej Azii (Dogs of Central Asia) - Dnepropetrovsk: Porogi.
Landry, J.-M. 1999. The use of guard dogs in the Swiss Alps: a first analysis. KORA Report No 2e, Muri, Switzerland. pp 26.
Mazover, A., 1956. Sobakovodstvo v selskom hozajstve (Dog breeding in farming practice). Sel HOZ GIZ
Sedefchev, S. 2000. Livestock protection - the tradition of livestock protection in Bulgaria. Wolf Print 8:10-11.
Sedefchev, S. and A. Sedefchev. 2002. Karakacansko kuce. Der legendarische hond van Bulgarije. "Onze hond" april 2002: 58-63
Tsingarska, E., 1999. Wolf / Man coexistence. . "International Wolf Newsletter" 1/1999: 5
Tsingarska, E., 2005. Wolf study and Conservation Program, annual report for 2004

Contact
Sider Sedefchev
Karakachan breeds conservation project
BBPS SEMPERVIVA