4.2 Saussure slaat door

 

De idee dat de vorm waarin een woord verschijnt volledig los staat van het (semantische) beeld dat de uitdrukking oproept vindt weerklank binnen het structuralisme van de Zwitserse taalkundige Ferdinand de Saussure. De structuralist beschouwt taal als een systeem waarin het talig teken (signe) een zekere waarde (valeur) verkrijgt door te contrasteren met andere taaltekens. Elk afzonderlijk teken staat voor een relatie tussen 'het betekende' (signifié) en de 'betekenaar' (signifiant), of in termen van Saussure tussen "un concept et une image acoustique" (Saussure, 1985, p. 98). Het proces van betekenisgeving (signification) is gebaseerd op de willekeurigheid van het taalteken, hetgeen wil zeggen dat de connectie tussen de twee delen (waaruit het teken bestaat) volledig arbitrair is en door conventie in stand wordt gehouden. Saussure beschreef het taalteken als een immateriële entiteit en achtte zijn theorie vooral van toepassing op het gesproken woord. Echter onder invloed van de poststructuralisten, waaronder Jacques Derrida, kwam het geschreven woord weer centraal te staan en werd het 'akoestisch beeld' (image acoustique) vervangen door een meer tastbare 'betekenaar' (signifiant). Hierdoor wordt het taalteken tegenwoordig opgevat als een combinatie van een mentaal concept of de betekenis en een materiële 'betekenaar'; de fysieke representatie van 'het betekende' (signifié).

 

In The Visible Word laat Johanna Drucker zien hoe typografische experimenten uit de vroege twintigste eeuw hebben bijgedragen aan een "concept of materiality" binnen het poststructuralisme en deconstructivisme (Drucker, 1994, p. 8). In haar analyse komen de Calligrammes van Apollinaire uitgebreid aan bod, waaronder het figuurgedicht 'MonCoeur'; volgens de auteur een intermediair geval van "typographic signification":  

 

In another example (…) the notion of "heart" and the image of heart, as well as the text all indicate the referential value of heart as love as symbol. (…) If the text is reduced to a signified "heart" as the iconic form suggests, then the emotional impact of the text is diminished; if the referent of love/passion/flame is inscribed within the form, then the signifying activity of the work is constantly at odds with this reductive formulation as well. (Drucker, 1994, p. 157)

 

Drucker legt uit dat Apollinaire in Calligrammes speelt met "the dual aspects of signification", door de "metaphoric content" van het figuurgedicht l-e-t-t-e-r-l-i-j-k uit te drukken in een iconische vorm (Drucker, 1994, pp. 147-159). Hierdoor wordt de "signifying value" van de tekst automatisch gekoppeld aan de meer beperkte "referential value of the image", of in termen van Saussure: 'het betekende' (de betekenis) staat in een dubbele relatie tot de 'betekenaar' of het typografische woord, dat in het figuurgedicht zowel een picturale als linguïstische waarde voortbrengt (idem, p. 157). De tweevoudige 'werking' van de 'betekenaar' (signifiant) veroorzaakt een kortsluiting in de betekenisgeving, waardoor de lezer-aanschouwer voortdurend heen en weer wordt geslingerd tussen de betekenissen van een letterlijk beeld en een figuurlijke taal.

 

Op dit werk is een Creative Commons Licentie van toepassing | Gerealiseerd door Design by Dumont.