Artikel uit BN/DeStem van 08-06-2002
Knokken voor een veilig station

Door Bas Kock

Zaterdag 08 juni 2002 - Zwervers, junks, alcoholisten en dealers. Treinstations in de steden hebben een onweerstaanbare aantrekkingskracht op hen. Op het station in Heerlen na beschouwen treinreizigers Breda Centraal als het onveiligste van Zuid-Nederland. Politie, NS en overheid knokken al jaren voor een veilig station: "Maar zodra wij onze hielen lichten, zijn ze weer terug."

Een alledaags straatbeeld bij het NS-station Breda.

Elionar (26), petje achterstevoren, hippe kleding, Antilliaans, prult wat aan zijn gouden oorbel. Hij komt net van zijn werk op de fabriek, zegt-ie. En hangt nu tegen de muur in de hal van het Bredase centraal station. Voortdurend piept zijn mobiele telefoon. Elionar kijkt schichtig om zich heen. Alles aan zijn houding verraadt dat hij niet echt veel zin heeft om met een buitenstaander te praten. "Wat ik hier sta te doen? Gewoon, beetje rondhangen", zegt hij, tussen de korte, gedempte telefoongesprekken door. "Waar moet ik anders naartoe?"
Artikel 5, lid 1 van het Algemeen Reglement Vervoer dat op NS-stations van toepassing is, laat er geen onduidelijkheid over bestaan: 'Het is een ieder, behoudens uit de aard van zijn betrekking, verboden zich in of op een station dan wel in een trein in een zodanige toestand te bevinden of zich zodanig te gedragen, dat orde, rust, veiligheid of een goede bedrijfsgang wordt of kan worden verstoord.'

Lachen
De Snor moet er hartelijk om lachen. In de stationshal, pal naast het helblauwe bordje dat een alcoholverbod afkondigt, met een blikje bier van Albert Heijn in zijn hand. De Snor is een 38-jarige Bredanaar uit Curaçao. Zijn huis is hij pas kwijtgeraakt. "Ik ben dakloos en dus kom ik iedere dag hier. Ik slaap in het park en op het station kom ik om droog te staan."
Dat op het station een alcoholverbod geldt, daar stoort hij zich niet aan. "Als de politie komt, ben ik meteen weg. Kijk, nu zijn ze er niet, dus nu ben ik er. Het is een kat- en muisspel."
Natuurlijk weet de Snor dat er op het station volop wordt gedeald. "Ik zie het ook, maar ik zie het niet. Ik ben niet verslaafd. Het is een dure verleiding, dus als er iets gebeurt, kijk ik de andere kant op."
Drie minuten. Zolang duurt de gemiddelde drugsdeal op het station, weet de Snor. Het is bij uitstek de plek voor de handel. Bussen, treinen, auto's, veel mensen, hectisch, vluchtige contacten in de anonimiteit. Ideaal voor een snelle deal.
Criminaliteit
Lallende dronkelappen, ruziënde junks, bedelende zwervers, rondhangende dealers. De spoorwegpolitie schat dat het Bredase station ongeveer 50 tot 75 vaste bezoekers telt voor wie het station een toevluchtsoord, ontmoetingsplaats of handelsplek is. Met alle overlast en criminaliteit vandien. Stationsrestauratie Centre Court sloot zelfs enige tijd de deuren na intimidaties van Antillianen, die het station gebruiken om drugs aan de man te brengen. Meteen beloofde burgemeester Rutten de gemeenteraad extra toezicht van camera's en politie in burger.
Veiligheid op het station is niet alleen in Breda een hot item. 'Overheid en NS mogen onder geen beding toestaan dat dit domein een concentratie wordt van criminaliteit, agressie en geweld en verwordt tot een no go area', concludeerde de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie (SMVP) vorig jaar in haar rapport 'Veiligheid in treinen en op en rond stations', dat de stichting op verzoek van de NS opstelde.
De vakbond FNV Bondgenoten presenteerde in april van dit jaar het zwartboek 'Onveiligheid spoort niet', een inventarisatie van meldingen van leden en reizigers over onveiligheid en verloedering op en rond het spoor. Er is veel mis op de NS-stations, constateert FNV-bestuurder Roel Berghuis. "Mensen voelen zich onveilig. Ze bewegen zich met grote moeite en schroom op de stations. Vooral 's avonds. Zwervers, vuil, junks. De algehele verloedering stuit op grote ergernis."
Volgens FNV Bondgenoten is bezuiniging op het uitbesteden van onderhoud de belangrijkste oorzaak van de toenemende verloedering van de stations. Onzin, vinden de NS. "Schone en veilige stations is juist een van onze speerpunten", zegt commercieel manager Rita Bernards van Breda Centraal. NS-woordvoerder Stan Hoen: "Jaarlijks besteden wij in Nederland 45 miljoen euro aan sociale veiligheid. Zeshonderd medewerkers houden zich daar dagelijks mee bezig."
Ontmenselijking
Volgens Berghuis is er nóg een oorzaak: "De ontmenselijking van de stations. Minder loketten, minder toezicht, meer automaten en meer camera's." Ook die mening wordt door Hoen bestreden: "Wij rijden treinen, daar hebben we stations voor nodig. Wij zien ons personeel niet als bevorderaars van de sociale veiligheid op de stations." Hoen hamert erop dat veiligheid op de stations een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid is van onder meer de NS, de politie en de (lokale) overheid.
Die partijen sloegen in Breda in 1999 hun handen ineen om het project cameratoezicht van de grond te krijgen. Op en rond het station in Breda hangen sindsdien maar liefst 32 beveiligingscamera's. Uit een evaluatierapport dat een jaar later verscheen, bleek dat het aantal delicten op en rond het station na de installatie van de camera's met meer dan een kwart was gedaald.
"Nog steeds is het aantal aangiften 29 procent lager dan vóór de invoering van het cameratoezicht", zegt Peter van der Slagt van de spoorwegpolitie. Objectief gezien is het station er dus veiliger op geworden. De meeste overlastveroorzakers laten zich echter niet door camera's wegjagen. Gevolg: hoewel de criminaliteit is gedaald, voelen veel reizigers zich nog steeds onveilig.
En dus bracht de spoorwegpolitie eind vorig jaar een nieuw wapen in de strijd. Tien 'schoonveegacties' moesten het station zuiveren van druggebruikers, alcoholisten en overlastveroorzakers. Ze werden consequent op de bon geslingerd en het regende stationsverboden. Van der Slagt: "Die acties hadden op dat moment resultaat. Maar op de lange termijn keren de randverschijnselen terug."
Sinds april van dit jaar moet een nieuw project de orde op het station herstellen: VAST (Valkenberg/Station), waaraan politie, spoorwegpolitie en gemeente deelnemen. Belangrijkste doel van het drie maanden durende project: terugdringen van overlast van daklozen, alcoholisten, junks, dealers en jongeren in het stadspark en op het station door daar met name in de middag en avond permanent te surveilleren.
Remedie
Volgens de politie is het project succesvol. "De overlast is aanzienlijk afgenomen", weet wijkagent van de Spoorbuurt Ulrich Zwijsen. Toezicht is volgens hem de beste remedie tegen overlast en criminaliteit. Eigenaar Aziz Quadrihiri van het gesloten Centre Court haalt er zijn schouders voor op: "Als de politie komt, dan vluchten ze alle kanten uit. Zijn de agenten weg, dan staan ze er weer."
De politie is het met de Snor eens dat het een kat- en muisspel is. "Je hebt je hielen nog niet gelicht of ze hangen er weer", klaagt Maurice Peeman van de spoorwegpolitie in het politieblad Alert.
Broodwinning
Bovendien hebben de extra surveillances de dealers op het station nog geen strobreed in de weg gelegd. Een groep van vijftien Antillianen hangt vrijwel permanent rond op het station. Een aantal van hen houdt zich bezig met drugshandel. Een hardnekkig probleem, weet Zwijsen. "Het is hun broodwinning. Die laten ze zich niet zomaar afpakken."
De dealers zijn slim genoeg om ervoor te zorgen dat de transacties zich snel en buiten het zicht van camera's en agenten voltrekken. Zolang de politie de handel niet kan aantonen en de dealers niet voor overlast zorgen, is de groep vrijwel onaantastbaar. Iedereen heeft immers recht om in en rond de stationshal rond te hangen. En dan is er nog een groep die zich helemaal nergens wat van aantrekt. Bekeuringen, camera's, surveillances, stationsverboden, een paar weekjes droog slapen en gratis eten in de gevangenis is voor hen nauwelijks een straf te noemen.
Van der Slagt: "Mensen met een houding van: ze doen maar wat ze willen, het interesseert me geen biet, wat kun je die nou nog maken? Dat zijn mensen die helemaal niets meer te verliezen hebben. Kortom, zoals ook het SMVP-rapport concludeert: die zitten in het afvoerputje van de maatschappij."